“Ιστορικές διαδρομές και αναδρομές”. Αυτός ήταν ο τίτλος ενός άρθρου στην εφημερίδα Il Giorno στις 4/3/2020, θυμίζοντας την επιδημία της γρίπης που έπληξε το Μιλάνο και την Ιταλία το Δεκέμβρη του 1969 [1]. Πιστεύω ότι λίγοι θυμούνται αυτό το μακρινό επεισόδιο αφού ήταν απασχολημένοι με τελείως διαφορετικές ιστορίες, όπως το θερμό φθινόπωρο, τη βόμβα στην πλατεία Φοντάνα, τη δολοφονία του Πινέλλι. Κι όμως, αυτός ο ιός γρίπης -που ονομάστηκε Α2 και αναβαπτίστηκε σε “Χονγκ Κονγκ 68” γιατί προερχόταν από την Κίνα και σε “Διαστημικό”, προς τιμή των ταξιδιών των άστρων- είχε προσβάλει δέκα τρία εκατομμύρια άτομα στην Ιταλία και είχε προκαλέσει πέντε χιλιάδες θανάτους. Εμβόλιο για αυτόν τον ιό υπήρχε ήδη, αλλά δεν είχε διανεμηθεί στην Ιταλία, ενώ από τα στοιχεία δεν φαίνεται να λήφθηκαν προληπτικά μέτρα ανάλογα μ’ εκείνα που παίρνονται στην παρούσα συγκυρία. Πως εξηγείται αυτή η διαφορά; Ως προς αυτό, θα επανέλθουμε.
Στους πρόσφατους καιρούς, η εμφάνιση και η διάδοση επιδημιών και πανδημιών που οφείλονται σε μεταλλάξεις ιών -από τον HIV-AIDS στις δεκαετίες 1980-90, τον SARS το 2003, τη γρίπη των πουλερικών το 2013 μέχρι την σημερινό κορωνοϊό COVID 19- προκάλεσαν διάφορες επιστημονικές υποθέσεις γύρω από την προέλευση αυτών των μεταλλάξεων, οι οποίες -σε κάθε περίπτωση- συνδέονται με τον τρόπο στρεβλής ανάπτυξης που προέκυψε από έναν άγριο καπιταλισμό που βρίσκεται σε φάση ιστορικής παρακμής.
Μερικοί αναλυτές αναφέρουν ως ευνοϊκό παράγοντα για την ανάπτυξη των ιών και των μεταλλάξεων τους, τον υπερπληθυσμό των σύγχρονων μεγαλουπόλεων με τις δεκάδες εκατομμύρια κατοίκους. Άλλοι μίλησαν για τις αλλαγές στη σχέση μεταξύ ανθρώπινου είδους και ζωικών ειδών, οι οποίες προκλήθηκαν από την εντατικοποίηση των ζωικών εκτροφών και την παρουσία στις μεγαλουπόλεις ειδών πτηνών (από τις νυχτερίδες μέχρι τους γλάρους ) όπου και δεν ζούσαν πριν. Όλες αυτές αποτελούν συνέπειες μιας μεταβλημένης σχέσης ανάμεσα στο ανθρώπινο είδος και τον φυσικό κόσμο, σε μια εποχή την οποία οι ειδικοί ονομάζουν ως “ανθρωποκεντρική”, ή μάλλον ορθότερα “κεφαλαιοκεντρική”. Όλα αυτά χωρίς να αναφερθούμε στην ατμοσφαιρική ρύπανση και την παρουσία των αιωρούμενων σωματιδιών, τα οποία και αποτελούν τον ιδανικούς διακινητές για τη εξάπλωση του ιού στο περιβάλλον. Ένα δεδομένο το οποίο θα μπορούσε να εξηγήσει την γρηγορότερη διάδοση του ιού στην κοιλάδα του Πάδου, συγκριτικά με τις περιοχές του Νότου. Πρόκειται για υποθέσεις που αξίζουν -από πλευράς μας- μεγαλύτερης προσοχής και περαιτέρω αναλυτικής εμβάθυνσης.
Παρ’ όλα αυτά -στα πλαίσια αυτού του κειμένου- δεν είναι δυνατό να μην αναδειχθεί μια σειρά συμπτώσεων των οποίων η σημασία μένει να ξεκαθαριστεί. Τον Απρίλη του 2003 το ΝΑΤΟ δημοσιοποίησε μια αναφορά 140 σελίδων με τίτλο “Urban Operations in the Year 2020” (UO 2020). Σε αυτή την αναφορά, η εκθετική αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού μέχρι το έτος 2020 και η επακόλουθη τρομακτική αύξηση της αστικοποίησης -με το 70% αυτού του πληθυσμού να ζει μέσα σε αυτές τις πόλεις- αποτέλεσε την αρχική υπόθεση. Όλα αυτά θα προκαλούσαν αυξανόμενες κοινωνικές-οικονομικές εντάσεις, οι οποίες -σύμφωνα με την αναφορά- θα μπορούσαν ν’ αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μονάχα με τη μαζική στρατιωτική παρουσία, συχνά ακόμα και κατά τη διάρκεια μακρόχρονων περιόδων. Από την άλλη πλευρά, πιθανότατα μια παραδοσιακή χρήση του στρατού με επεμβάσεις της τελευταίας στιγμής θα μπορούσε να αποδειχθεί αντιπαραγωγική. Ακριβώς αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο στην αναφορά UO 2020 προκρίνεται η έναρξη της σταδιακής χρήσης του στρατού σε καθήκοντα διασφάλισης της δημόσιας τάξης, όσο θα προσεγγίζεται χρονικά η -υποτιθέμενη για το 2020- παγκόσμια κρίση. Κι όμως , έχοντας φτάσει πλέον στο 2020, τα υποθετικά σενάρια της νατοϊκής αναφοράς αποδεικνύονται ίσως λιγάκι υπερβολικά. Όμως η συμβουλή που περιείχε στο τελευταίο μέρος της για “τον στρατό σε καθήκοντα διασφάλισης της δημόσιας τάξης”, κάτι που εδώ και χρόνια εφαρμόζεται στην Ιταλία, θα μπορούσε να υποστεί μια επιτάχυνση ακριβώς με την ευκαιρία της έκτακτης ανάγκης του κορωνοϊού, επιφέροντας μια περαιτέρω εδαφική στρατιωτικοποίηση.
Δεν τρέψαμε ποτέ κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για τις συνωμοσιολογικές ιδεολογίες. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μια σειρά άλλων συμπτώσεων που οφείλουν να φωτιστούν. “Η ύπαρξη στη Γουχάν ενός βιολογικού εργαστηρίου, όπου Κινέζοι επιστήμονες, σε συνεργασία με τη Γαλλία πραγματοποιούν μελέτες για τους θανατηφόρους ιούς, με την παρουσία και μερικών απεσταλμένων του καναδέζικου Εργαστηρίου μικροβιολογίας. Τον Ιούλιο του 2015, το βρετανικό κυβερνητικό Ινστιτούτο Pirbright κατοχύρωσε στις ΗΠΑ ένα “βουβό κορωνοϊό”. Τον Οκτώβριο του 2019 το Johns Hopkins Center for Health Security πραγματοποίησε στη Νέα Υόρκη μια προσομοίωση πανδημίας κορωνοϊού κατοχυρώνοντας ένα σενάριο, το οποίο -αν επιβεβαιωνόταν- θα προκαλούσε 65 εκατομμύρια νεκρούς” [2]. Ένα μήνα πριν τη διεξαγωγή των Αγώνων των Ενόπλων Δυνάμεων στην κινεζική πόλη, πραγματοποιήθηκαν στρατιωτικές ασκήσεις για την προσομοίωση μιας πιθανής βακτηριολογικής απειλής με το όνομα “κορωνοϊός”. Σε αυτούς τους αγώνες που πραγματοποιήθηκαν στη Γουχάν συμμετείχαν και περίπου 300 αθλητές προερχόμενοι από τις ΗΠΑ. Πρόσφατα, στις 12 Μαρτίου ο εκπρόσωπος τύπου του υπουργείου Εξωτερικών του Πεκίνου Zhao Lijian διατύπωσε την υποψία ότι ο ασθενής αριθμός μηδέν ήταν ένας στρατιώτης των ΗΠΑ, από τις οποίες και ζήτησε περισσότερη “διαφάνεια” γύρω από αυτό. Φυσικά δεν υπάρχουν αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν πως ανάμεσα σε αυτά τα γεγονότα και την πανδημία του κορωνοϊού υπάρχει μια σχέση αιτίου – αποτελέσματος. Παρ’ όλα αυτά, κρίνεται απαραίτητο να υπενθυμίσουμε ότι ο βακτηριολογικός πόλεμος συμπεριλαμβάνεται στα σύγχρονα πολεμικά εγχειρίδια.
Αλλά ας επιστρέψουμε στην αρχική ερώτηση: πως εξηγείται η διαφορετική στάση των διάφορων κυβερνήσεων σε άλλες πρόσφατες επιδημίες σε σύγκριση μ’ εκείνη στην τρέχουσα επιδημία του Covid 19; Είναι γεγονός ότι αυτή η επιδημία είναι το προϊόν της γενικής κρίσης του καπιταλισμού, η οποία και εξελίσσεται εδώ και καιρό αλλά ταυτόχρονα και ένας παράγοντας επιτάχυνσης αυτής της κρίσης. Περιοριζόμενοι μονάχα στην Ευρώπη: η διαφορά ανάμεσα στα μέτρα που εφαρμόζονται από τις διάφορες κυβερνήσεις, αρχής γενομένης από εκείνη της μετά-Brexit Μεγάλης Βρετανίας που ανέβαλε στο έπακρο τις αποφάσεις, βασιζόμενη ίσως σε μια λύση σημαδεμένη από τον “κοινωνικό δαρβινισμό”, δηλαδή από τη φυσική επιλογή από τον ιό των πλέον αδύναμων, ηλικιωμένων, ασθενών άλλων παθολογιών κλπ. Ακόμα και οι διαφορές στα εφαρμοζόμενα μέτρα μέσα στην έκτακτη συνθήκη από τη γερμανική και την ιταλική κυβέρνηση, μπορούν να εξηγηθούν αν λάβουμε υπ’ όψη την αντίστοιχη οικονομική δομή της κάθε χώρας. Η Γερμανία έχει έναν ισχυρό καπιταλισμό, συγκεντρωμένο γύρω από μια βιομηχανική υποδομή που στοχεύει στις εξαγωγές. Το να τεθεί σε κίνδυνο η παραγωγή αυτής της μεγάλης βιομηχανίας είναι αδύνατο και δεν τίθεται καν στη συζήτηση.
Από την άλλη, η Ιταλία έχει έναν πιο αδύναμο καπιταλισμό, στον οποίο η μεγάλη βιομηχανία ουσιαστικά έχει αποδεκατιστεί και όπου υπάρχει μια πληθώρα εστιατόρων, ξενοδόχων, μικρών επιχειρηματιών, “αυτόνομων” εργαζομένων με μπλοκάκι κτλ. Αυτοί θα είναι και εκείνοι που θα υποστούν τις καταστρεπτικότερες συνέπειες της κρίσης: πολλοί θα αναγκαστούν να κλείσουν, δίνοντας το έναυσμα για μια δραματική καπιταλιστική συγκεντροποίηση, της οποίας οι συνέπειες -προς το παρόν- παραμένουν απρόβλεπετες.
Στην Ιταλία η κατάσταση έγινε ακόμα βαρύτερη από τις περικοπές στη δημόσια υγεία που επιβλήθηκαν από όλες τις κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών και από τις χρηματοδοτήσεις που συμφωνήθηκαν με την ιδιωτική υγεία εις βάρος της δημόσιας, αρχής γενομένης από την Περιφέρεια της Λομβαρδίας από τη θητεία του Φορμιγκόνι κι έπειτα. Από την αντίθετη πλευρά, μέσα στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης η εργατική τάξη έγινε και πάλι ορατή, με υπόσταση και δύναμη μέσα στη σύγκρουση: οι απεργίες που εξαπλώθηκαν σε διάφορες εγκαταστάσεις έκαναν ξεκάθαρο πως “οι εργάτες δεν θα κάτσουν να πεθάνουν για το κέρδος”, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να λάβει μια σειρά μέτρων, σε κάθε περίπτωση ανεπαρκών και -επιπλέον- ούτε καν εφαρμοσμένων στην πλειοψηφία των εργοστασίων.
Όμως πως θα εξελιχθούν τα πράγματα όταν όλο αυτό τελειώσει; Όπως ήδη ειπώθηκε θα υπάρξει μια επιτάχυνση της ήδη εξελισσόμενης κρίσης. Κάποιοι ήδη μιλάνε για “μεγάλη ύφεση” και επιστροφή στη δεκαετία του ‘30 του εικοστού αιώνα. Ανάμεσα σε χρηματιστηριακά παιχνίδια και επεκτατικές νομισματικές πολιτικές, οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί όμιλοι θα βρούν τον τρόπο ν’ αυγατίσουν τα πλούτη τους. Οι μεγάλες πολυεθνικές θα συγχωνευθούν ακόμα περισσότερο ώστε ν’ αυξήσουν τα κέρδη τους. Η καπιταλιστική συγκεντροποίηση θα προκαλέσει την πτώχευση τεράστιου αριθμού μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων καθώς και την επακόλουθη αλματώδη αύξηση της ανεργίας. Το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος θα αυξηθεί περαιτέρω ενώ θα μπουν σε εφαρμογή τα σχέδια υλοποίησης δημόσιων έργων καταστρεπτικών για το περιβάλλον, όπως εκείνα για τα τραίνα υψηλής ταχύτητας (TAV) καθώς κι εκείνα για τον αγωγό ΤΑP. Θα ευνοηθούν όλες οι “κυριαρχικές” τάσεις που θα πιέζουν για κλείσιμο των συνόρων μαζί με τις αντίστοιχες πατριδοκάπηλες χορογραφίες. Αν και τώρα πλέον δεν είναι εύκολη η αμφισβήτηση του διεθνούς καταμερισμού της εργασίας που έχει εδραιωθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών (στην Ιταλία δεν παράγουμε πλέον ούτε καν τις μάσκες!). Θα επιβληθούν αυταρχικές μορφές παρεμβατικής διακυβέρνησης που θα ομνυούν στη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας. Με λίγα λόγια, παραφράζοντας ένα σλόγκαν που είναι της μόδας: ΔΕΝ ΘΑ ΠΑΝΕ ΟΛΑ ΚΑΛΑ [*]. Από την πλευρά μας πρέπει να προετοιμαστούμε για να δώσουμε απαντήσεις μέσα σε μια πιθανότατη όξυνση της κοινωνικής σύγκρουσης και να δώσουμε μια προοπτική διεξόδου από ένα καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, ολοένα και πιο καταστρεπτικό και θανατηφόρο.
Κατάληψη Panetteria,
Μιλάνο, 25 Μαρτίου 2020
Σημειώσεις:
[1] “Ιός από την Κίνα: είναι ο “διαστημικός” του 1969”, του Massimiliano Mingoia, εφημερίδα Il Giorno, 4/3/2020, σ. 11.
[2] “Πανδημία του ιού του φόβου”, του Manlio Dinucci, εφημερίδα Il Manifesto, 25/2/2020.
[*] σ.τ.μ: “Όλα θα πάνε καλά”: βασικό επικοινωνιακό σλόγκαν της κυβερνητικής-αστικής-μηντιακής καμπάνιας για την αντιμετώπιση της επιδημίας.
Δημοσιεύθηκε στο panetteriaoccupata.noblogs.org
Μετάφραση στα ελληνικά: Προλεταριακή Πρωτοβουλία, Απρίλης 2020.